مقدمه ای درباب شعر وشاعری

بسم الله الرحمن الرحیم

ن والقلم وما یسطرون

الرّحمن علّم القرآن خلق الا نسان علّمه البیان

ائمه اطهار (ع) در برنامه های جامعی كه برای تبلیغ و ترویج نهضت عاشورا داشتند جایگاه ویژه ای را به ادبیات منظوم اختصاص می دادند و سعی می كردند از شعر متعهد حمایت كنند و شاعران دین باور و درد آشنا را به سلاح تبلیغ و ترویج آرمان ها و ارزش های نهفته در حركت تاریخ ساز امام حسین (ع) مجهز نمایند و به وسیله هر دو جلوه از اشعار عاشورایی یعنی هم اشعار عاطفی كه تهییج كننده عواطف و فروریزنده سرشك هاست و هم اشعار حماسی كه به طور مستقیم ارزش هایی همچون ایثار شجاعت آزادگی جهاد مقاومت و شهادت را مطرح می كنند پیام این نهضت مقدس را به اعصار و زمان ها انتقال دهند و افكار را بارور و احساسات را برانگیخته و اندیشه و رفتارها را به تحرك سازنده در تعقیب اهداف انقلاب كربلا ترغیب نمایند.

اگر در متون تاریخی مداقه و تعمق روا داریم به وضوح در می یابیم كه امامان معصوم (ع) برای این موضوع اهمیتی خاص قائل بودند و كوچكترین غفلت را برنمی تابیدند و در تایید شعر متعهد و تشویق شاعران آگاه و مسئول درنگ روا نمی داشتند. دراین میان مراقبتها و تلاش های حضرت امام موسی بن جعفر (ع) و حضرت امام جعفر صادق (ع) و حضرت امام رضا (ع) را بر می گزینیم واز آنها درس و پیام ذخیره می كنیم.

حضرت امام صادق (ع) فرمود: من قال فینا بیت شعر بنی الله بیتا فی الجنه. هركس درباره ما خاندان یك بیت شعر بسراید خداوند متعال برایش خانه ای در بهشت بنا می كند. (وسائل الشیعه ج 1 ص 4679)

پیرمردی به حضور حضرت امام موسی بن جعفر (ع) رسید و به آن حضرت چنین عرض كرد: ای فرزند رسول خدا من مردی بیچاره ام و مال و ثروتی ندارم. فقط سه بیت شعر كه جدم درباره امام حسین(ع)سرورده است برایت ارمغان و هدیه آورده ام او سه بیت شعر را خواند. حضرت امام موسی بن جعفر (ع) او را احترام كرد و هدیه اش را با اشتیاق پذیرفت و به وی فرمود: آفرین برتو رحمت خدا بر تو بنشین. آنگاه اموال قابل توجه ای را به آن مرد به خاطر سه بیت شعری كه درباره عاشورای حسینی قرائت كرد بخشید. (نفس المهموم ص 62)

حضرت امام جعفر صادق (ع) به یكی از شاعران شیفته راه و آرمان حضرت امام حسین (ع) به نام «جعفربن عفان طایی» فرمود: به من خبر رسیده كه درباره حسین (ع) شعر می سرایی و خوب هم می سرایی . عرض كرد: آری چنین است. آنگاه ابیاتی از اشعار و مرثیه هایش را در محضر امام صادق (ع) خواند. امام (ع) و اطرافیانش به شدت اشك از دیدگان جاری كردند. سپس امام صادق (ع) خطاب به او فرمود: «ای جعفربن عفان به خدا سوگند در این لحظه كه سوگنامه حسین (ع) را می خوانی فرشتگان مقرب پروردگار شاهد و شنوای شعر و سخنت بودند و همانند ما و بیشتر از ما گریستند. خداوند بهشت را بر تو لازم كرد و تو را مورد آمرزش قرار داد» امام (ع) سپس چنین فرمود: «ما من احد قال فی الحسین شعرا فبكی و ابكی به الّا اوجب اللّه له الجنّة و غفرله» «هیچ كس درباره حسین (ع) شعری نسرود كه بگرید و بگریاند مگر آن كه خداوند او را خشنود ساخته و بهشت را بر او واجب گرداند.» (بحارالانوار ج 44 ص 282)

دعبل خزاعی شاعر متعهد شیعی می گوید: «در ایام عاشورا به خدمت حضرت علی بن موسی الرضا (ع) رسیدم. آن حضرت اندوهناك نشسته بود و جمعی از شیعیان در خدمتشان حضور داشتند. وقتی چشم امام بر من افتاد فرمود: «مرحبا ای دعبل كه با دست و زبان خود یاری كننده ما هستی» . آنگاه حضرت مرا طلبید و نزدیك خویش نشاند و فرمود: «ای دعبل... هر كس به مصیبت جد من حسین (ع) بگرید حق تعالی گناهان او را بیامرزد.» سپس امام (ع) دستور دادند كه پرده بستند و بانوان حرم عصمت و طهارت در پس پرده نشستند تا در مصیبت جد خود عزاداری و گریه كنند. آنگاه امام صادق (ع) خطاب به من فرمود: «ای دعبل برای حسین مرثبه بخوان.» ابیاتی چند از اشعار خویش را در مرثیه حضرت امام حسین (ع) خواندم. آن حضرت با مردان و زنان حاضر در مجلس بسیار گریستند و صدای ناله و گریه از آن خانه بلند شد. (جلاالعیون علامه مجلسی ص 471)

با عنایتی كه امامان معصوم ماعلیهم السلام به شعروشعرادارند جادارد هركس كه ذائقه شعری وتوانائی سرودن شعردارد درباره امامان معصوم وآنچه برآنها آمده است شعری بسرایند ومشمول روایات ذكرشده گردند حال چه دررابطه با اعیادوموالید وچه وفیات وایام حزن واندوه كه در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده: رحم اللّه شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا وعجنوا بماء ولایتنا یحزنون لحزننا ویفرحون لفرحنا.

ودیگر اینكه دوستانی كه ذائقه شعروشاعری دارند این ذوق شعری را صرف لغو ولهو و یاوه سرائی ننمایند كه مشمول الشعراء یتبهم الغاوون نشوند.

شعر وسیله ای بسیار مهم برای تبلیغ دین است

چرا امام صادق(علیه‌السلام)- طبق روایت- فرمودند که هرکس یک بیت شعردرباره‌ حادثه‌ عاشورا بگویدوکسی را با آن بیت شعر بگریاند، خداوند بهشت را براو واجب خواهد کرد؟ چون تمام دستگاه‌های تبلیغاتی، برای منزوی کردن ودرظلمت نگهداشتن مسأله‌ عاشورا و کلا مسأله اهل بیت، تجهیز شده بودند تا نگذارند مردم بفهمند چه شد و قضیه چه بود. تبلیغ،‌ این گونه است. آن روزها هم مثل امروز، قدرت‌های ظالم وستمگر، حداکثر استفاده را ازتبلیغات دروغ ومغرضانه و شیطنت ‌آمیز می‌کردند. درچنین فضایی،‌ مگرممکن بود قضیه‌ عاشورا- که به این عظمت در بیابانی در گوشه‌ یی ازدنیای اسلام اتفاق افتاده- با این که تپش ونشاط باقی بماند؟ یقیناً بدون آن تلاش‌ها، از بین می‌رفت. (ازسخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با اقشار مردم نایین و ابرده‌ خراسان و جمعی از خانواده‌های شهدای تهران، گرگان و چهاردونگه، اعضای جمعیت هلال‌احمر، مسوولان واحدهای فرهنگی بنیاد شهید وخواهران دانشجوی دانشگاه اصفهان29/06/1368).

این که فرمودند: «من قال فینا شعراوبکی أوأبکی وجب له الجنه»- کسی شعری درباره ما بگوید و چشمی را بگریاند، بهشت براوواجب می‌شود معنایش چیست؟ معنایش این است که بهشت را ارزان کرده اند؟ بهشتی که این همه باید عبادت کرد تا به آن رسید، آیا آن را این طور دم دستی کرده اند؟‌ یا نه؛ آن کار، آن شعرگفتن وتسخیر دل با آن شعروانتقال یک مطلب در آن روز، آن قدر مهم بوده که به خاطرآن اهمیت، جا داشته است که درمقابل یک بیت شعری که این گونه تأثیر می گذارد. بهشت را به اووعده دهند. هروقت شعرشما این اثرراداشته باشد، بدون بروبرگرد،‌ همان وعده‌ ی بهشت در مقابلش وجود دارد. این یک محاسبه کاملاً منطقی و روشن است.

در زمان ما که شما می‌خواهید شعر بگویید یا شعر بخوانید و مایلید در مقابلش اجر و منزلت«دعبل» و «فرزدق» یا «کمیت» یا بقیه‌ شعرای اهل بیت با شعر خود پر می‌کردند، پرکنید. این مطلبی است که من همیشه به مداحان و شعرای عزیز مذهبی تذکر داده‌ ام. (ازبیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان اهل بیت به مناسبت سالروز میلاد حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها18/06/1380).

شما ببینید امام باقر و یا امام سجاد(علیهماالصلاة والسلام) نسبت به «فرزدق» چه محبتی انجام دادند؛ در حالی که «فرزدق»‌ جزو شعرای اهل بیت نیست. او یک شاعر درباری وابسته به دستگاه های قدرت و یک آدم معمولی بود که یک دیوان پر ازشعر، راجع به همین حرف‌ها و مبتذلاتی که شعرای آن روز بر زبانشان جاری می‌کردند، داشت؛‌ لیکن چون یک بار وجدان او بیدار شد و در مقابل قدرت، حق را بیان کرد- آن هم به زبان شعر- شما ببینید که امام سجاد(علیه‌الصلاة و‌السلام) چه محبتی نسبت به او انجام می‌دهد. یا بقیه‌ شعرایی که مربوط به اهل بیت بودند- مثل «کمیت» و «دعبل» و «سیدحمیری»- و بقیه‌ کسانی که جزو شعرای اهل بیت محسوب می‌شدند و به آنها علاقمند بودند، همین وضعیت را داشتند. (ازسخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با جمع کثیری از ذاکران و مداحان اهل بیت(علیهم السلام) در خجسته سالروز صدیقه‌ی کبری حضرت زهرا(س)28/10/1368)